Diêm dân tăng thu nhập nhờ 'phù phép' cho hạt muối

Trăn trở giữ nghề muối 400 năm tuổi

Nằm phía bắc tỉnh Nghệ An, Quỳnh Phú là một trong những vựa muối lớn của địa phương này. Trước đây, nghề muối là sinh kế của nhiều gia đình. Nhưng những năm gần đây, diêm dân luôn đối mặt thực trạng được mùa mất giá, được giá mất mùa và sự cạnh tranh của muối công nghiệp, muối tinh chế nhập khẩu khiến số lượng lao động nghề muối giảm dần.

Công việc vất vả mà thu nhập thấp, bấp bênh khiến nhiều người trẻ lần lượt rời làng quê đi xuất khẩu lao động hoặc làm công nhân. Thành ra trên cánh đồng muối rộng lớn chỉ còn lại bóng lưng của những người lớn tuổi.

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này nên ông Bùi Xuân Điện (61 tuổi), Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Sản xuất, dịch vụ muối Thắng Lợi thấu hiểu nỗi nhọc nhằn của diêm dân. Đau đáu với làng nghề truyền thống, năm 2012 ông cùng những diêm dân chung chí hướng thành lập HTX muối. Mục đích của ông không chỉ giữ nghề có lịch sử hơn 400 năm mà còn giữ lại một phần văn hóa của cha ông.

Với suy nghĩ đó, các thành viên trong HTX khăn gói đi khắp các làng nghề làm muối nổi tiếng trên cả nước để học hỏi, tìm hướng đi mới. Mục tiêu là đưa hạt muối trở thành sản phẩm chủ lực, là niềm tự hào của làng nghề chứ không chỉ là gia vị rẻ. Đến đầu năm 2025, ông Điện cùng các diêm dân xã Quỳnh Phú xây dựng cơ sở sản xuất muối hầm. Đây được xem là bước ngoặt, đánh dấu sự chuyển mình từ sản xuất manh mún đến chế biến sâu, nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm.

Quá trình làm muối hầm đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Muối thô được tuyển chọn từ vựa Quỳnh Phú, phơi tự nhiên 7 - 9 tháng để giảm độ chát. Sau đó, muối được cho vào nồi đất của làng nghề truyền thống Trù Sơn (huyện Đô Lương cũ). Đây là loại nồi dày có khả năng giữ nhiệt tốt và tăng độ tinh khiết cho hạt muối.

Quy trình làm muối hầm cũng lắm công phu. Quá trình hầm muối diễn ra liên tục suốt 14 tiếng đồng hồ. Trong 7 giờ đầu tiên, người ta sẽ mở vung đun trên bếp củi, khi nồi đất đỏ lửa cũng là lúc các tạp chất bay hơi và bị loại bỏ. Hết thời gian này, muối được đậy vung kín và tiếp tục hầm thêm 7 giờ nữa.

Một lưu ý là quá trình hầm lửa phải giữ đều, người thợ canh trực không rời mắt vì chỉ sơ suất một chút là cả mẻ xem như bỏ đi. Kết thúc quá trình, thành phẩm muối hầm có màu trắng sương, hạt mềm, vị mặn thanh và hậu ngọt, khác biệt hoàn toàn so với muối phơi cát thông thường. Dù sau quá trình chế biến khối lượng muối chỉ còn lại khoảng một nửa so với ban đầu, nhưng đó là những gì tinh túy nhất.

Nâng cao đời sống cho diêm dân

Ngay từ khi mới ra mắt thị trường, sản phẩm muối hầm nhận được phản hồi tích cực của người sử dụng. Muối hầm không chỉ dùng để chế biến món ăn mà còn được sử dụng làm muối chườm, kết hợp đông y. Hiện nay giá muối hầm bán ra thị trường khoảng 36.000 đồng/kg, cao gấp 15-20 lần so với muối nguyên liệu ban đầu.

Hiệu quả kinh tế từ mô hình này không chỉ nằm ở con số, mà quan trọng hơn là sự đổi thay trong đời sống diêm dân. Anh Mai Văn Thắng (trú xã Quỳnh Phú) chia sẻ, từ ngày HTX đứng ra chế biến muối hầm, họ thu mua muối cho bà con với giá cao hơn thị trường, không còn sợ tư thương ép giá như trước. Nhờ đó, đời sống của gia đình anh cũng như nhiều hộ dân khác ổn định hơn. Giá trị từ những hạt muối cao, ổn định nên người dân yên tâm gắn bó với nghề.

Từ thành công ban đầu, HTX đã phát triển đa dạng các dòng sản phẩm như muối hầm tôm, hầm gia vị, hầm chua cay, om muối ngự. Đặc biệt, dòng sản phẩm muối chườm cho đông y được đánh giá cao về tác dụng tốt cho sức khỏe.

Hiện, trung bình mỗi tháng HTX cung ứng khoảng 20 tấn muối hầm. Đơn vị này cũng đang xây dựng hồ sơ tiêu chuẩn, từ quy trình sản xuất sạch, bao bì, nhãn mác, đến chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm để đăng ký sản phẩm OCOP.

Trải qua bao thăng trầm, làng muối nơi đây đang chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ. Từ chỗ chỉ là thứ gia vị rẻ tiền, muối hầm nay trở thành sản phẩm có giá trị cao, mang lại thu nhập bền vững cho người dân. Hơn cả, hướng đi này đã góp phần giữ lửa làng nghề muối 400 năm của bà con miền biển.