Mạng xã hội, AI và thuật toán khuếch đại: Sự kết hợp “nguyên tử” đang làm đảo lộn thế giới

Thuật toán kích động thù hận

Thuật toán mạng xã hội giờ đây không chỉ dừng ở việc gợi ý nội dung giải trí, mà còn khuếch đại những phát ngôn thù hận và tư tưởng cực đoan. Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres từng cảnh báo: Một số mạng xã hội đã biến thành “bãi rác độc hại” chứa đầy lời lẽ thù ghét và thông tin xuyên tạc, tiếp tay cho chủ nghĩa cực đoan lan truyền.

Những nghiên cứu thực tế cho thấy rằng trong chỉ vài ngày, thuật toán gợi ý có thể làm vấn đề trầm trọng hơn. Ví dụ, một khảo sát tại Anh phát hiện thuật toán TikTok chỉ sau 5 ngày đã đưa nội dung kỳ thị phụ nữ chiếm tỷ lệ gợi ý tăng gấp bốn lần, từ 13% lên 56% các video đề xuất cho người xem.

Nhóm nghiên cứu giải thích rằng thuật toán tự động nhắm vào những điểm tổn thương của người dùng (như cảm giác cô đơn, mất kiểm soát, hận thù), biến nội dung cực đoan thành thứ “giải trí” hấp dẫn để cuốn hút người xem.

Giờ đây trên mạng xã hội, ngay cả những mẩu tin nhỏ nhặt hay đồn thổi vô căn cứ cũng dễ trở thành ngòi nổ thổi bùng bạo lực. Một ví dụ điển hình là vụ bạo động tại Anh năm 2024. Sau cuộc tấn công ở Southport, các tin đồn sai về nghi phạm - cho rằng hắn ta là người Hồi giáo hoặc người tị nạn - lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội kèm theo ngôn từ kỳ thị người Hồi giáo và nhập cư. Theo báo cáo năm 2024 của Cơ quan Kiểm toán Liên bang Mỹ (GAO), gần 1/3 người dùng internet từng tiếp xúc với ngôn từ thù ghét trực tuyến.
Đặc biệt, một loạt cuộc biểu tình, bạo loạn Gen Z hay sinh viên nghiêm trọng gần đây ở các quốc gia khác nhau, trải khắp từ châu Á, châu Phi đến Mỹ Latinh đều được khởi nguồn và kích động trên chính các nền tảng mạng xã hội, gần như với cùng một kịch bản: lợi dụng một vấn đề sau đó kích động lên toàn xã hội.

Phần lớn thế giới đang đắm chìm trong “hư ảo”

Mọi thứ còn đang mất kiểm soát với sự bùng nổ của AI, khi nó cho phép gần như bất cứ ai cũng có thể tạo ra “nhà máy sản xuất tin giả” với quy mô và tốc độ chưa từng thấy. Các mô hình AI như GPT, Claude hay LLaMA có thể tự động tạo ra hàng loạt bài viết, hình ảnh và video xuyên tạc chỉ trong tích tắc. Một hệ thống bot AI có thể đồng loạt tạo và chia sẻ hàng nghìn bài đăng hoặc bình luận, biến tin giả, tin xấu độc thành “xu hướng” trên mạng.

Một nghiên cứu của Đại học RIT tại Mỹ khẳng định: “AI đã biến việc khuếch đại mọi thông tin sai lệch trở nên rất nhanh chóng… Các bot AI có thể lan truyền những nội dung này khắp internet, bởi không cần phụ thuộc con người để tạo ra chúng”.

Ngày nay, chỉ với vài chục đô la mỗi tháng cho một công cụ AI, một cá nhân cũng có thể tạo ra hàng nghìn hình ảnh và video giả về bất cứ điều gì, từ giọng nói, hình ảnh đến video. Mức độ tràn lan và tinh vi của chúng lớn đến nỗi khiến ngày nay chúng ta đều có một suy nghĩ trong đầu rằng liệu những gì chúng ta xem trên mạng xã hội có phải do AI tạo ra hay không?

Nhưng thật trớ trêu khi phần lớn thế giới đều đang đắm chìm hàng giờ, hàng ngày - thậm chí thích thú như một “cơn nghiện” - trong thế giới “hư ảo” đó. Theo báo cáo Digital 2025, khoảng 5,2 tới 5,6 tỷ người đang sử dụng mạng xã hội, tương đương 64% dân số toàn cầu. Còn thời gian trung bình mỗi người dùng mạng xã hội dao động quanh khoảng 2 giờ 20 phút/ngày.

Cần kiểm soát những quả bom “nguyên tử”

Trước lượng tin giả, xuyên tạc được sản xuất ngày càng rẻ hơn và nguy hiểm hơn, thì việc kiểm soát nội dung trên không gian mạng gần như đã tuột khỏi tầm kiểm soát của con người. Chuyên gia công nghệ Lukasz Olejnik tại đại học King’s College London (Anh) nhận xét: “Mỗi tháng, các nhà máy [tin giả] sẽ ngày càng trở nên rẻ hơn, sắc bén hơn và khó phát hiện hơn”.

Trong khi đó, một nghiên cứu của tổ chức RAND vào năm 2024 chỉ ra rằng viễn cảnh AI có thể “lấp đầy internet” bằng các tài khoản MXH giả mạo đã hiện rõ và gần như khó có thể tránh khỏi nếu không có một bước ngoặt nào đó.

Công nghệ nguyên tử từng là một phát minh vĩ đại của con người, cũng như mạng xã hội vậy. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát, chúng sẽ gây ra thảm họa. Tương tự, nếu cứ để mặc mạng xã hội, AI và thuật toán khuếch đại tự do hoành hành, chúng có thể kích hoạt những “quả bom nguyên tử” trên không gian mạng - và đủ sức phá hủy thế giới thực.