Xây dựng thương hiệu gạo Séng Cù Mường Lò: Nâng tầm đặc sản Tây Bắc

Từ cánh đồng 3.000 ha đến thương hiệu đặc sản

Nằm gọn trong thung lũng Mường Lò, thị xã Nghĩa Lộ, huyện Văn Chấn, Yên Bái (nay là phường Trung Tâm, tỉnh Lào Cai), cánh đồng Mường Lò rộng hơn 3.000 ha là “vựa lúa” lớn thứ hai vùng núi phía Bắc. Đây chính là nơi gieo trồng giống gạo Séng Cù nổi tiếng, trở thành nguồn sinh kế của hàng nghìn hộ dân.

Gạo Séng Cù xuất hiện ở Mường Lò từ cuối những năm 1990, dần khẳng định vị thế là giống hàng hóa chủ lực. Đến nay, diện tích trồng Séng Cù chiếm gần 45% diện tích lúa Nghĩa Lộ. Sản lượng đạt khoảng 60 tạ/ha, cao hơn nhiều so với lúa thường, mang về doanh thu hàng chục tỷ đồng mỗi năm.

Ông Liễu Ngọc Mậu, Chủ tịch Hội Sản xuất và Kinh doanh gạo Mường Lò cho biết, bà con vùng Mường Lò gieo cấy nhiều giống lúa thơm ngon, trong đó Séng Cù là đặc sản nổi tiếng nhờ độ dẻo, thơm đậm và giá trị dinh dưỡng cao. Đây là sản phẩm tiêu biểu có thể nâng lên tầm thương hiệu vùng.

Tháng 1/2018, “Gạo Mường Lò” được cấp Chỉ dẫn địa lý. Đến năm 2021, gạo Séng Cù Mường Lò đạt OCOP 4 sao. Đây là dấu mốc khẳng định giá trị pháp lý và thương mại của đặc sản này.

Để có được kết quả này, gạo Mường Lò sở hữu những giá trị độc đáo từ thiên nhiên và văn hóa bản địa. Theo đó, thổ nhưỡng Mường Lò là phù sa cổ giàu khoáng chất; khí hậu có biên độ nhiệt ngày - đêm dao động từ 8-14°C, giúp hạt lúa tích tụ protein và hợp chất thơm tự nhiên. Hạt Séng Cù thon dài, hạt đều, màu trắng ngà óng nhẹ. Cơm dẻo bùi, ngọt đậm, thơm lâu mà không dính tay.

Bên cạnh thiên nhiên, tri thức bản địa của người Thái Đen giữ vai trò quyết định. Hệ thống thủy lợi truyền thống “mương - phai - lái - lìn” đảm bảo nguồn nước trong lành. Người dân bảo tồn giống nguyên chủng và duy trì tập quán canh tác sạch, góp phần làm nên chất lượng ổn định.

Ông Nguyễn Văn Tưởng - Giám đốc HTX Nông nghiệp An Sơn, phường Trung Tâm nhấn mạnh, nhờ đồng ruộng một giống, không bị lai tạp nên gạo có chất lượng đồng đều, dẻo thơm hơn. Từ khi áp dụng mô hình này, HTX bán được gạo với giá cao hơn thị trường 40-50%, khẳng định hướng đi đúng đắn.

Hoàn thiện chuỗi giá trị là chìa khóa xây dựng thương hiệu

Để đạt được những kết quả kể trên, từ năm 2021, tỉnh Yên Bái triển khai mô hình sản xuất khép kín: chọn giống nguyên chủng, canh tác VietGAP, thu mua - chế biến - đóng gói tập trung. Các hợp tác xã như An Sơn hỗ trợ 70% kinh phí giống, 50% phân bón, tập huấn kỹ thuật, giúp nông dân thay đổi tư duy sản xuất.

Hệ thống truy xuất nguồn gốc bằng tem QR ghi rõ xuất xứ xã, thôn, đơn vị sản xuất. Bao bì gắn logo Chỉ dẫn địa lý “Gạo Mường Lò” để tạo niềm tin với người tiêu dùng và bảo vệ thương hiệu trước hàng nhái. Lãnh đạo địa phương đã và đang tập trung chuẩn hóa bao bì, hệ thống truy xuất nguồn gốc và đẩy mạnh xúc tiến thương mại để gạo Séng Cù trở thành sản phẩm đặc trưng không chỉ của Lào Cai mà của cả Tây Bắc.

Từ 2020, gạo Séng Cù được đưa vào các siêu thị Hà Nội, tham gia hội chợ OCOP toàn quốc. Giá bán nhờ đó tăng từ 30.000 lên 32-35.000 đồng/kg, nhiều HTX đạt doanh thu 5 tỷ đồng/vụ.

Cùng với đó, các sản phẩm đạt chất lượng, được đóng gói cẩn thận, có truy xuất nguồn gốc đã tạo được niềm tin và được người tiêu dùng đón nhận, góp phần nâng cao danh tiếng, uy tín, thương hiệu của gạo Mường Lò cũng như bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, người sản xuất. Hiện nay, sản phẩm gạo Séng cù Mường Lò của thị xã Nghĩa Lộ được bày bán, giới thiệu tại Gian hàng trưng bày sản phẩm OCOP thị xã Nghĩa Lộ và được nhiều doanh nghiệp trong, ngoài tỉnh đăng ký bao tiêu.

Để nâng cao giá trị sản phẩm, câu chuyện thương hiệu gắn với văn hóa được chú trọng: hình ảnh đồng lúa Mường Lò mùa vàng, điệu xòe Thái mùa gặt, câu ca “Muốn ăn gạo trắng nước trong, vượt Đèo Ách vào trong Mường Lò”.

Ông Liễu Ngọc Mậu nhận định: “Gạo Séng Cù không chỉ là nông sản mà còn là sản phẩm văn hóa. Xây dựng thương hiệu phải kể được câu chuyện của vùng đất và con người Mường Lò. Địa phương đang thúc đẩy marketing số: video trải nghiệm gặt lúa, nấu cơm Séng Cù, kết hợp KOLs ẩm thực để lan tỏa giá trị sản phẩm".

Với hương vị đặc trưng và chất lượng ổn định, Séng Cù có tiềm năng xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc là những thị trường ưa gạo thơm, sạch. Các doanh nghiệp địa phương đang hoàn thiện tiêu chuẩn HACCP, ISO và bao bì song ngữ.

Ông Nguyễn Văn Tưởng cho biết HTX An Sơn đã bắt đầu kết nối đối tác để thử nghiệm lô gạo xuất khẩu. “Chúng tôi hướng tới thị trường cao cấp, sẵn sàng điều chỉnh quy trình sản xuất để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế” - ông Tưởng chia sẻ.

Hiện nay, nhiều mô hình kết hợp sản xuất gạo với du lịch cộng đồng đang được triển khai. Du khách trải nghiệm cấy, gặt, vo gạo, thưởng thức cơm Séng Cù ngay tại ruộng. Song song, tỉnh khuyến khích canh tác hữu cơ, bảo tồn giống nguyên chủng, tạo nền tảng phát triển bền vững.

Từ thung lũng Mường Lò, gạo Séng Cù không chỉ vươn ra thị trường quốc gia mà còn hướng tới quốc tế, trở thành biểu tượng văn hóa - nông sản của Tây Bắc và Việt Nam.

Gạo Séng Cù Mường Lò hội tụ đủ yếu tố để trở thành thương hiệu mạnh: điều kiện tự nhiên, tri thức bản địa, chứng nhận pháp lý và chiến lược phát triển bài bản. Việc đồng bộ từ sản xuất, quản trị chất lượng đến xúc tiến thương mại sẽ quyết định thành công của sản phẩm.