30 năm quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ: Nhà kiến tạo và vun đắp quan hệ hai nước

Nhiệm kỳ của ông với vai trò là Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Việt Nam tại Hoa Kỳ (11/2014 - 6/2018) không chỉ chứng kiến những bước tiến lịch sử của quan hệ hai nước mà còn khắc họa rõ nét những nỗ lực bền bỉ và tầm nhìn xa của nhà ngoại giao kỳ cựu này nhằm kiến tạo những cơ hội cũng như xây cầu nối vững chắc giữa hai nền văn hóa, hai hệ thống chính trị khác biệt.

*Từ kinh nghiệm đa phương đến những trăn trở tại Washington D.C

Hành trình gần 40 năm cống hiến trong ngành ngoại giao Việt Nam của Đại sứ Phạm Quang Vinh là một câu chuyện đầy thú vị về sự tích lũy kinh nghiệm và bản lĩnh.

Ông bắt đầu sự nghiệp với công tác đa phương tại Phái đoàn thường trực Việt Nam tại Liên hợp quốc gần 27 năm, sau đó có hơn 7 năm gắn bó với các vấn đề ASEAN trên cương vị là Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Trưởng SOM ASEAN của Việt Nam, rồi gần 4 năm là Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ.

Mỗi giai đoạn, mỗi lĩnh vực công tác không chỉ để lại những kỷ niệm khó quên mà còn giúp ông có một tầm nhìn toàn cầu, khả năng giải quyết các vấn đề quốc tế phức tạp và khả năng điều phối, thúc đẩy hợp tác khu vực. Chính những kinh nghiệm quý báu và nền tảng vững chắc này đã tạo nên một Đại sứ Phạm Quang Vinh đầy bản lĩnh và quyết đoán, có những đóng góp quan trọng trong việc thúc đẩy quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ.

Nhận nhiệm vụ tại Thủ đô Washington DC (Hoa Kỳ) vào năm 2014, chỉ một năm sau khi hai nước chính thức nâng cấp quan hệ lên Đối tác toàn diện (2013), Đại sứ Phạm Quang Vinh có nhiều lo lắng và trăn trở. Ông ý thức rõ đây là giai đoạn quan trọng nhưng cũng đầy thách thức, với hàng loạt vấn đề cần được giải quyết. Đó là làm sao phải cụ thể hóa khuôn khổ Đối tác toàn diện thành hợp tác thực chất, phải tạo được dấu ấn hợp tác mang tính biểu tượng cao trong năm 2015 khi hai nước kỷ niệm 20 năm bình thường hóa quan hệ, hay vấn đề hợp tác kinh tế thương mại và khả năng chuyển giao giữa hai chính quyền tại Hoa Kỳ.

*Biến thách thức thành cơ hội

Tất cả những lo lắng và trăn trở đó không làm chùn bước, mà ngược lại, đã trở thành động lực mạnh mẽ, thôi thúc Đại sứ Phạm Quang Vinh dồn hết tâm huyết, kiến thức, kinh nghiệm và khả năng kiến tạo của mình để biến thách thức thành cơ hội.

Ông chính là kiến trúc sư thầm lặng phía sau chuyến thăm lịch sử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tới Hoa Kỳ (7/2015). Đây là lần đầu tiên một Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt thăm chính thức Hoa Kỳ. Đại sứ Phạm Quang Vinh là người trực tiếp tham gia vào việc chuẩn bị và tổ chức chuyến thăm, phối hợp chặt chẽ với phía Hoa Kỳ để giải quyết những vấn đề về lễ tân, văn kiện và các vấn đề khác biệt nhằm đảm bảo chuyến thăm diễn ra suôn sẻ.

“Việc đạt được nội dung về chuyến thăm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là minh chứng rõ nhất, cao nhất về việc tôn trọng hệ thống chính trị của nhau”, Đại sứ Phạm Quang Vinh nhấn mạnh.

Tài năng ngoại giao và sự linh hoạt trong công tác ngoại giao của Đại sứ Phạm Quang Vinh còn được khẳng định khi góp phần thúc đẩy hai chuyến thăm Việt Nam của hai đời Tổng thống Hoa Kỳ liên tiếp, đó là Tổng thống Barack Obama (5/2016) với tuyên bố Hoa Kỳ dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận vũ khí sát thương đối với Việt Nam và Tổng thống Donald Trump (11/2017). Ban đầu trong lịch trình, Tổng thống Trump chỉ dự kiến ghé Đà Nẵng để dự Hội nghị cấp cao APEC rồi sang Philippines, tuy nhiên với sự chủ động đề xuất từ Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ, điểm dừng tại Hà Nội đã được thêm vào lịch trình vốn đã "quá dày", tạo nên một dấu ấn đặc biệt.

Về kinh tế - thương mại, khi Đại sứ Phạm Quang Vinh nhận nhiệm vụ vào năm 2014, kim ngạch thương mại hai chiều là hơn 36 tỷ USD. Đến khi ông rời nhiệm sở vào năm 2018, con số này đã tăng lên hơn 65 tỷ USD, tăng trưởng hơn 40%. Điều này không chỉ khẳng định tiềm năng hợp tác giữa hai nước, mà còn là minh chứng cho những nỗ lực của không ngừng của ông và tập thể Đại sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ trong kết nối, kiến nghị và hỗ trợ các hoạt động hợp tác kinh tế, thương mại giữa hai bên, nhất là việc phối hợp xử lý các vấn đề nảy sinh thời chính quyền mới của Tổng thống Donald Trump (nhiệm kỳ thứ nhất), trong đó có vấn đề về thâm hụt thương mại.

*Kiến tạo niềm tin

Ngay cả trong bối cảnh làm việc dưới thời chính quyền của Tổng thống Donald Trump ở nhiệm kỳ đầu tiên - một giai đoạn được đánh giá là đầy khác biệt và khó đoán định trong chính sách, với sự chủ động thiết lập và duy trì mạng lưới quan hệ sâu rộng với giới chính trị, học giả và doanh nghiệp, Đại sứ Phạm Quang Vinh vẫn khéo léo duy trì và phát triển quan hệ với cả đảng Dân chủ và Cộng hòa.

Không ưu tiên những lời lẽ hoa mỹ hay các cuộc trò chuyện vòng vo, dài dòng, Đại sứ Phạm Quang Vinh luôn đi thẳng vào vấn đề và chú trọng vào việc trao đổi thông tin hữu ích bởi theo ông đây là yếu tố cốt lõi để tạo ra giá trị trong mọi cuộc tiếp xúc, đặc biệt là trong môi trường ngoại giao "có đi có lại". Ông luôn đặt mình vào vị trí của đối tác để tìm hiểu nhu cầu thông tin của họ, từ đó chủ động chia sẻ hoặc phản hồi các yêu cầu, xây dựng niềm tin và tạo nền tảng vững chắc cho mối quan hệ.

Trong nhiều thời điểm, Đại sứ Phạm Quang Vinh đã “phá vỡ những trói buộc” của các quy tắc ngoại giao truyền thống để thúc đẩy các cuộc tiếp xúc, các chuyến thăm, hay để đảm bảo luồng thông tin không bị gián đoạn. Ông không ngần ngại sử dụng điện thoại di động để liên lạc với đối tác, thậm chí vào những thời điểm "sát nút" hay sau nửa đêm trong các trường hợp khẩn cấp. Hơn nữa, ông đã tạo ra một kênh giao tiếp không chính thức nhưng cực kỳ hiệu quả: mời các đối tác ghé thăm nhà riêng (Vietnam House) để "hàn huyên" và cùng ăn các món ăn Việt Nam. Những buổi gặp gỡ đó không chỉ là dịp để gắn kết cá nhân mà còn là cơ hội quý giá để trao đổi thông tin đa chiều với nhiều quan chức từ các bộ, ngành khác nhau của Mỹ trong cùng một thời điểm, điều mà các cuộc gặp chính thức khó có thể thực hiện nhanh chóng.

“Ngoại giao nhân dân là cầu nối cốt yếu trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Chính vì vậy, cần lồng ghép ngoại giao nhân dân vào các hoạt động đối ngoại chính thức của Đảng và Nhà nước, từ đó phát huy tối đa hiệu quả của cả ba trụ cột đối ngoại: đảng, nhà nước và nhân dân”, Đại sứ Phạm Quang Vinh chia sẻ và cho rằng: “Việc trao đổi thông tin hữu ích là yếu tố cốt lõi để tạo ra giá trị trong mọi cuộc tiếp xúc, đặc biệt là trong môi trường ngoại giao "có đi có lại”.

Chính phong cách thẳng thắn, trọng thông tin và khả năng xây dựng mối quan hệ cá nhân này đã trở thành chìa khóa giúp Đại sứ Phạm Quang Vinh tạo dựng được niềm tin vững chắc, từ đó thúc đẩy thành công các hoạt động ngoại giao và tạo ra nhiều dấu ấn quan trọng trong nhiệm kỳ tại Hoa Kỳ. Những dấu ấn ông để lại không chỉ là con số kim ngạch thương mại hay những chuyến thăm cấp cao lịch sử, mà còn là nghệ thuật biến những khác biệt thành điểm chung, những thách thức thành cơ hội, mở ra một kỷ nguyên mới cho quan hệ song phương Việt Nam-Hoa Kỳ/.

Đặng Huyền