Phát triển hạ tầng chất lượng quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế

Phát triển Hạ tầng chất lượng quốc gia một cách hiệu quả và phù hợp với thông lệ quốc tế được coi là nhiệm vụ quan trọng của mỗi chính phủ trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và quá trình hội nhập quốc tế đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ.

*Từ hỗ trợ doanh nghiệp trong nước…

Khái niệm Hạ tầng chất lượng quốc gia được Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển cùng Tổ chức Thương mại Thế giới chính thức đưa ra vào năm 2005 trong đổi mới chiến lược xuất khẩu - Phương pháp tiếp cận chiến lược đối với thách thức đảm bảo chất lượng.

Hạ tầng chất lượng quốc gia được hiểu là một hệ thống bao gồm các tổ chức của Nhà nước và tư nhân cùng các chính sách, khung pháp lý và chế định tương ứng, các hoạt động cần thiết nhằm hỗ trợ và nâng cao chất lượng, tính an toàn và lành mạnh của môi trường, các dịch vụ và quy trình. Mặc dù các dịch vụ của NQI cũng được sử dụng để bảo đảm chất lượng của hạ tầng vật lý, song phạm vi của NQI rộng hơn nhiều so với hạ tầng vật lý, bao gồm cả các lĩnh vực sức khỏe, môi trường, bảo vệ người tiêu dùng... Theo thông lệ quốc tế, NQI là hệ thống cơ chế pháp lý và kỹ thuật nhằm triển khai hoạt động tiêu chuẩn, đo lường, đánh giá sự phù hợp và công nhận chất lượng ở từng quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong nước và đẩy mạnh sự thừa nhận của quốc tế; hỗ trợ doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ toàn cầu.

Theo Báo cáo tổ chức phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) năm 2022 công bố: Cơ sở hạ tầng chất lượng gồm 5 thành phần: Tiêu chuẩn, Đo lường, Công nhận, Đánh giá sự phù hợp, Giám sát thị trường (thanh tra, kiểm tra).

Các thành tố này cùng tạo ra một khuôn khổ mạnh mẽ nhằm đảm bảo chất lượng, an toàn và tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng, doanh nghiệp và chính phủ, thúc đẩy tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro cũng như rào cản thương mại. Ngoài việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cơ sở hạ tầng chất lượng còn góp phần phát triển bền vững và bảo vệ môi trường thông qua các phát kiến như tiêu chuẩn xanh, dán nhãn sinh thái; hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang mô hình sản xuất, tiêu dùng bền vững hơn, giảm thiểu tác động môi trường và giải quyết các thách thức về biến đổi khí hậu.

5 thành phần của cơ sở hạ tầng chất lượng cũng là công cụ hỗ trợ cho phát triển dựa trên các chỉ tiêu phát triển bền vững đến năm 2030 của Liên hợp quốc về xã hội, môi trường, kinh tế.

Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, hàng hóa của một quốc gia muốn gia nhập và cạnh tranh ở một thị trường mới trước hết phải vượt qua được kiểm tra, đánh giá về chất lượng theo tiêu chuẩn của thị trường đó. Việc này thường rất tốn kém về thời gian, chi phí cũng như công sức của doanh nghiệp. Trong hoàn cảnh đó, các cơ quan chứng nhận trong NQI như các phòng thử nghiệm, phòng hiệu chuẩn, cơ quan giám định… đóng vai trò hết sức quan trọng, bảo đảm chứng nhận cho chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, thời gian qua, nền tảng NQI đã trở thành công cụ giúp các sản phẩm, hàng hóa Việt Nam vượt qua rào cản kỹ thuật trong thương mại, thúc đẩy hoạt động xuất khẩu hàng hóa; giúp doanh nghiệp có cơ sở để cải tiến kỹ thuật, thay đổi công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa và tiết kiệm chi phí trong sản xuất, kinh doanh. Với NQI, các doanh nghiệp Việt Nam đã kịp thời kiểm soát chất lượng sản phẩm trong sản xuất, nhập khẩu, biết chính xác chất lượng sản phẩm do mình sản xuất hoặc mua vào. Điều đó giúp cho tổ chức giữ được uy tín và phát triển bền vững sản phẩm do họ cung cấp.

*…đến nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia

Để đo lường mức độ phát triển cơ sở hạ tầng chất lượng của một quốc gia nói riêng hay so sánh mức độ phát triển cơ sở hạ tầng chất lượng của các quốc gia trên thế giới nói chung, các chuyên gia sử dụng Chỉ số hạ tầng chất lượng toàn cầu (GQII). Tổ chức phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) đã nhận định, GQII là chỉ số tổng hợp đo lường các khía cạnh khác nhau của các lĩnh vực: Tiêu chuẩn hóa, đo lường, công nhận và chứng nhận sự phù hợp.

Tháng 5/2024, báo cáo Chỉ số Chất lượng toàn cầu (GQII) năm 2023 đã được công bố với thông tin, Việt Nam xếp thứ 52/185 các nền kinh tế thế giới về chỉ số Cơ sở hạ tầng Chất lượng. Dữ liệu để các chuyên gia thu thập và triển khai GQII dựa trên các nguồn có sẵn và công khai minh bạch trên Internet từ các tổ chức liên quan đến các thành tố được triển khai tính toán cho cơ sở hạ tầng chất lượng, bao gồm các trang web của Văn phòng Cân đo quốc tế, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO) với khảo sát của ISO về quản lý tiêu chuẩn, Ủy ban Kỹ thuật Điện quốc tế, các tổ chức công nhận cũngnhư các Nhóm công nhận khu vực và trang web của 166 các cơ quan công nhận quốc gia.

Theo báo cáo GQII 2023, về cấu phần đo lường, số lượng phòng thí nghiệm hiệu chuẩn được công nhận, Việt Nam đã tăng từ 12.381 năm 2021 lên 13.957 năm 2023 (tương đương 12,7%). Về khía cạnh tiêu chuẩn hóa, có sự giảm nhẹ (0,4%) số lượng chuyên gia tham gia vào Ủy ban Kỹ thuật ISO từ 21.960 xuống 21.872. Ngược lại, số lượng công ty được chứng nhận hệ thống quản lý ISO tăng mạnh, từ 1.578.961 lên 2.366.186 (tương đương gần 50%).

Đánh giá vai trò ngày càng quan trọng của GQII trong việc giúp các quốc gia hoạch định chính sách, xây dựng chiến lược phát triển QI gắn với các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc, ông Ulrich Harmes-Liedtke, chuyên gia quốc tế trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng chất lượng, cố vấn của Viện Đo lường Đức cho biết GQII gồm ba trụ cột chính: Tiêu chuẩn, đo lường và công nhận, với tổng cộng 14 chỉ số và hơn 8.600 điểm dữ liệu được thu thập, phân tích, xác minh bởi các chuyên gia độc lập. Chỉ số này góp phần thúc đẩy văn hóa ra quyết định dựa trên dữ liệu, tăng cường tính minh bạch và hợp tác giữa các tổ chức trong hệ sinh thái hạ tầng chất lượng.

Ông Ulrich Harmes-Liedtke cũng ghi nhận Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong cải thiện hệ thống cơ sở hạ tầng chất lượng. Việc nâng cao chất lượng, tính sẵn có và minh bạch của dữ liệu là yếu tố then chốt để Việt Nam cải thiện thứ hạng trong GQII, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và hội nhập quốc tế./.

Thu Phương