TS. Mạc Quốc Anh chỉ ra 5 yếu tố giúp doanh nghiệp cạnh tranh bền vững

“Với nền tảng thể chế đang từng bước hoàn thiện, với Nghị quyết 68-NQ/TW khẳng định vai trò kinh tế tư nhân là 'động lực chiến lược', cùng hàng triệu doanh nhân kiên cường, dám nghĩ, dám làm, doanh nghiệp Việt Nam sẽ trụ vững, vươn tầm khu vực và thế giới”. Đó là chia sẻ của TS Mạc Quốc Anh - Uỷ viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội, Viện trưởng Viện Kinh tế và Phát triển Doanh nghiệp khi trao đổi với phóng viên Báo Công Thương.

Vươn lên bằng bản lĩnh, kiến tạo bằng tri thức

- Thưa ông, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động và xu hướng phát triển xanh - số đang chi phối mạnh mẽ, đâu là yếu tố then chốt để doanh nghiệp Việt Nam, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới?

TS Mạc Quốc Anh: Kinh tế toàn cầu đang bước vào giai đoạn tái định hình sâu sắc, với hai xu hướng nổi bật: Chuyển đổi xanh và chuyển đổi số. Đây không chỉ là trào lưu, mà là động lực tăng trưởng mới, được thúc đẩy bởi yêu cầu phát triển bền vững, ứng phó biến đổi khí hậu và là điều kiện tiên quyết để hội nhập quốc tế. 

Đối với Việt Nam, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm 97% tổng số doanh nghiệp cả nước, đóng góp khoảng 45% GDP, 31% tổng thu ngân sách và tạo việc làm cho hơn 60% lực lượng lao động. Việc bắt nhịp với xu thế này là vấn đề sống còn.

Yếu tố then chốt để doanh nghiệp Việt Nam vươn mình chính là năng lực đổi mới tư duy và quản trị chiến lược. Nếu như trước đây, doanh nghiệp phát triển dựa vào nguồn lực truyền thống, lao động rẻ, tài nguyên và mở rộng quy mô thì ngày nay, nguồn lực tri thức, công nghệ và dữ liệu trở thành “vũ khí cạnh tranh” cốt lõi.

Trong kỷ nguyên xanh - số, doanh nghiệp cần tái định nghĩa lại mô hình giá trị: Không chỉ tạo lợi nhuận, mà còn phải mang lại giá trị cho cộng đồng, môi trường và nền kinh tế quốc gia. Do đó, văn hoá doanh nghiệp, đạo đức kinh doanh và trách nhiệm xã hội (ESG) chính là nền tảng tạo nên thương hiệu bền vững.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã chứng minh được năng lực thích ứng vượt bậc. Đơn cử, Vinamilk đầu tư hàng nghìn tỷ đồng vào mô hình trang trại xanh, sử dụng năng lượng mặt trời; Thaco Group phát triển chuỗi công nghiệp hỗ trợ khép kín, giảm phát thải; Traphaco chuyển đổi hoàn toàn sang mô hình sản xuất “Green Factory”. Những mô hình này đã giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vận hành, mở rộng thị trường xuất khẩu, đáp ứng tiêu chuẩn ESG toàn cầu. 

Tuy nhiên, để số đông doanh nghiệp nhỏ và vừa bứt phá, cần ba yếu tố trọng tâm: Một là, hoàn thiện thể chế chính sách, tạo hành lang pháp lý minh bạch và khuyến khích đổi mới. Hai là, nâng cao năng lực quản trị, gắn kết doanh nghiệp với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia.

Ba là, phát huy tinh thần doanh nhân Việt Nam: Kiên cường, sáng tạo, dám thay đổi. Nói cách khác, “vươn mình trong kỷ nguyên mới” không chỉ là nỗ lực của từng doanh nghiệp, mà là sự đồng hành của Nhà nước - doanh nghiệp - viện trường, cùng tạo dựng nền kinh tế tri thức, xanh và nhân văn.

Chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu trong kỷ nguyên xanh

- Chuyển đổi số đang trở thành yêu cầu sống còn. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn lúng túng. Với vai trò Viện trưởng, ông đánh giá thế nào về mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp và đâu là 'điểm tựa' để họ tăng tốc?

TS Mạc Quốc Anh: Theo Báo cáo Chuyển đổi số Quốc gia 2024, khoảng 60% doanh nghiệp Việt Nam đã bước đầu áp dụng công nghệ số ở mức cơ bản (sử dụng phần mềm kế toán, hoá đơn điện tử, marketing trực tuyến), nhưng chỉ hơn 20% có chiến lược số hóa toàn diện. Điều đó cho thấy khoảng cách giữa nhận thức và hành động vẫn còn lớn.

Lý do chính là vì nhiều SME vẫn thiếu “điểm tựa”, tức là hệ sinh thái hỗ trợ thực chất: Hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, chi phí đầu tư cao, thiếu nhân lực số và đặc biệt là chưa thấy rõ lợi ích ngắn hạn của chuyển đổi số. Trong khi đó, ở các quốc gia tiên tiến như Singapore, Nhật Bản hay Hàn Quốc, Chính phủ đều xây dựng “Digital Sandbox”, nền tảng thử nghiệm và hỗ trợ miễn phí cho SME chuyển đổi số theo từng giai đoạn, giúp họ vừa học, vừa làm, vừa đo lường hiệu quả.

Từ góc nhìn nghiên cứu và thực tiễn triển khai tại Viện Kinh tế và Phát triển Doanh nghiệp, chúng tôi nhận thấy 4 hướng đột phá cần được ưu tiên:

Bắt đầu từ chuyển đổi quản trị: Doanh nghiệp cần ứng dụng công nghệ trong quản lý tài chính, nhân sự, khách hàng (CRM), sản xuất (ERP). Đây là “điểm vào” an toàn, ít rủi ro và đem lại hiệu quả rõ ràng.

Phát triển mô hình kinh doanh số: Đưa sản phẩm lên các nền tảng thương mại điện tử, sử dụng phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để cá nhân hóa dịch vụ, tận dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong marketing và chăm sóc khách hàng.

Tăng cường đào tạo kỹ năng số cho nhân lực: Theo thống kê, Việt Nam hiện thiếu khoảng 150.000 lao động công nghệ thông tin mỗi năm. Doanh nghiệp nên hợp tác với các viện, trường để đào tạo nội bộ, nâng cao năng lực nhân viên.

Tận dụng chính sách hỗ trợ Nhà nước: Các chương trình như “SME Digital Transformation”, “Make in Vietnam”, hay Quỹ Đổi mới sáng tạo quốc gia (NATIF) đang mở rộng hỗ trợ tài chính, tư vấn, kết nối đối tác cho doanh nghiệp.

Nói cách khác, điểm tựa của chuyển đổi số không nằm ở công nghệ, mà nằm ở tư duy lãnh đạo và chiến lược dài hạn. Khi doanh nghiệp coi chuyển đổi số là hành trình cải tổ toàn diện, chứ không phải một dự án ngắn hạn, thì thành công sẽ đến.

Năm yếu tố nền tảng phát triển kinh tế tư nhân

Trong hành trình hội nhập sâu rộng và cạnh tranh toàn cầu, việc phát triển bền vững không còn là lựa chọn, mà là bắt buộc. Theo ông, các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cần chuẩn bị gì để không bị 'bỏ lại phía sau' trong xu hướng ESG, kinh tế tuần hoàn và tiêu chuẩn xanh?

TS Mạc Quốc Anh: Đúng vậy, phát triển bền vững giờ đây không còn là khái niệm mang tính đạo đức, mà là chuẩn mực cạnh tranh toàn cầu. Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, UKVFTA…) đều đưa các tiêu chuẩn môi trường - xã hội - quản trị (ESG) trở thành điều kiện bắt buộc khi xuất khẩu sang các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản.

Đặc biệt, từ năm 2026, cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU sẽ chính thức áp dụng với 6 ngành hàng chủ lực (thép, xi măng, nhôm, phân bón, điện, hydro). Nếu doanh nghiệp Việt Nam không sớm chuyển đổi mô hình sản xuất xanh, nguy cơ mất thị trường là rất lớn.

Đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, tôi cho rằng cần chuẩn bị 5 yếu tố nền tảng:

Thứ nhất, nhận thức và chiến lược ESG rõ ràng. Doanh nghiệp phải hiểu rằng ESG không chỉ là chi phí, mà là cơ hội: Tiếp cận vốn xanh, khách hàng xanh, và thị trường xanh. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), các doanh nghiệp tuân thủ ESG có lợi nhuận trung bình cao hơn 20 - 30% và rủi ro tín dụng thấp hơn 25% so với doanh nghiệp thông thường; 

Thứ hai, đầu tư công nghệ sạch và quy trình sản xuất tuần hoàn. Áp dụng năng lượng tái tạo, tái sử dụng phế phẩm, giảm phát thải. Thứ ba, tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu có trách nhiệm. Thứ tư, tận dụng nguồn hỗ trợ tài chính xanh. Thứ năm, xây dựng thương hiệu gắn với giá trị bền vững. 

Việt Nam hiện có hơn 1.500 doanh nghiệp tham gia mô hình kinh tế tuần hoàn, tăng gấp 3 lần so với năm 2020. Đây là tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, để lan tỏa mạnh mẽ hơn, cần sự chung tay của Chính phủ, hiệp hội và doanh nghiệp đầu tàu, nhằm tạo “làn sóng xanh” trong toàn bộ hệ sinh thái kinh tế tư nhân.

Trân trọng cảm ơn ông!